TẠI SAO LÀNG CAN TRÌ LẠI ĐỔI THÀNH HU TRÌ?

TẠI SAO LÀNG CAN TRÌ LẠI ĐỔI THÀNH HU TRÌ?

.

          Đây là câu hỏi khó đối với những người nghiên cứu về mảnh đất và con người thuộc huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng. Từ năm Minh Mạng thứ 19 (1838) trở về trước, thì tổng Can Trì (肝池) nghĩa nôm na là “đầm ao gan ruột” thuộc huyện Tứ Kỳ, phủ Hạ Hồng, trấn Hải Dương và gồm 7 xã (làng) là: Can Trì (肝池); Kênh Trì (涇池); An Trì (安池); Cúc Bồ; Ngọc Đồng; Đông Quất và Lễ Hợp. Sau gần nửa thế kỷ, sách “Đồng Khánh địa dư chí” ghi: Địa danh này đã đổi thành tổng Hu Trì (旴池), nghĩa nôm na là “đầm ao ở phía mặt trời mọc”, tức “đầm ao ở phía Đông”. Tổng Hu Trì lúc này vẫn giữ nguyên 7 xã là: Hu Trì (旴池); Kênh Trì (涇池); An Trì (安池); Cúc Bồ; Ngọc Đồng; Đông Quất và Lễ Hợp. Qua nhiều nguồn tư liệu phán đoán rằng do phạm húy chữ Can, nên mới đổi thành Hu.

          Tới nay, chúng tôi xem lại tất cả các địa phương mang chữ đầu là Can thời đầu Nguyễn như xã Can Bi, tổng Yên Lãng, huyện Yên Lãng, phủ Tam Đới, trấn Sơn Tây, hay xã Can Trúc, tổng Văn Trinh, huyện Ngọc Sơn, phủ Tĩnh Gia, trấn Thanh Hoa (sau là Thanh Hóa), hay xã Can Vũ, tổng Vũ Dương, huyện Quế Dương, phủ Từ Sơn, xứ Kinh Bắc (sau là Bắc Ninh)… Và nhận được kết quả là cho đến nay tất cả các xã trên đều không bị đổi tên. Hay một trường hợp khác là huyện Thiên Lộc, phủ Đức Quang, trấn Nghệ An tới năm Tự Đức thứ 15 (1862) còn đổi thành huyện Can Lộc và vẫn giữ tên này cho tới nay. Hay xã Thiên Lộc, tổng An Khoái huyện Hoa Phong (nay là Cát Hải) đến năm 1853 đổi thành Can Lộc và từ năm Khải Định năm thứ nhất (1916) đổi thành Gia Lộc, nay thuộc huyện Cát Hải, Hải Phòng. Như vậy ta có thể khẳng định từ Can đổi không phải do phạm húy mà ra.

          Rồi một ngày rảnh rang tháng Tư vừa qua, chúng tôi về xã Tam Đa, huyện Vĩnh Bảo chơi theo lời mời của một hậu duệ đời thứ 18 của Tiến sỹ Nho học Nguyễn Đình Tộ. Trong lúc chuyện trò, ông có nói: “Bố tôi có kể lại rằng, cụ nội tôi trước thời Đồng Khánh là Chánh tổng Can Trì. Trong tổng này có ba làng mang tên Trì là: Can Trì, Kênh Trì và An Trì, nếu sử dụng chữ viết thì ba chữ Can, Kênh, An hoàn toàn khác nhau. Nhưng khi sử dụng văn nói thì hai từ Kênh và Can dễ bị nhầm lẫn. Có một số trường hợp người làng Kênh Trì đến làng Can Trì sở hữu ruộng đất tư (phụ canh), sau đó xảy ra kiện tụng lên tới Tri phủ Ninh Giang. Vụ án này kéo dài mấy năm, về sau Tri phủ Ninh Giang quyết định đổi Can Trì (肝池) thành Hu Trì (旴池) là vậy. Do chữ Can (肝) và chữ Hu (旴) cũng gần giống nhau, nên thuận tiện cho việc không phải làm lại đăng bạ. Giống như trường hợp của hậu duệ Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm là Tiến sỹ Nho học Giang Sỹ Đoan thời Lê Trịnh vì húy cần phải đổi họ Giang (江) thành họ Uông (汪), chỉ cần thêm một ký tự (-) là xong…

NGỌC TÔ