GIẢI THƯỞNG VĂN HỌC CHƯA HẲN LÀ LỢI THẾ ĐỐI VỚI NHÀ VĂN

GIẢI THƯỞNG VĂN HỌC CHƯA HẲN LÀ LỢI THẾ ĐỐI VỚI NHÀ VĂN

Alison Flood

Văn nghệ Trẻ

Một nghiên cứu gần đây cho thấy rằng, giải thưởng văn học có thể khiến cho tác phẩm trở nên ít phổ biến hơn. Sau chiến thắng Man Booker năm 2011, Julian Barnes ngậm ngùi chia sẻ rằng, đó không phải là một kết quả tuyệt vời đến vậy.

Jane Gardam, Anne Carson và sáu tác giả khác nữa đã lọt vào trong danh sách rút gọn của Giải thưởng Folio, một giải thưởng văn học được tài trợ bởi các nhà xuất bản London, trao cho tiểu thuyết tiếng Anh được xuất bản tại Anh, không giới hạn quốc gia, dân tộc. Giải thưởng này sẽ trao giải lần đầu tiên vào tháng 3 năm 2014. Giá trị của giải thưởng Folio là 40.000 bảng Anh. Một nghiên cứu mới cho thấy, nếu một người nào đó trong số họ được công bố là người chiến thắng tại lễ trao giải vào tháng tới, chính nhân vật đứng đầu này sẽ phải đối mặt với một loạt những đánh giá tiêu cực từ độc giả.

Trong một bài báo được công bố trên tờ Khoa học hành chính hàng quý (Administrative Science Quarterly), nhà nghiên cứu Amanda Sharkey và Balázs Kovács đã so sánh những đánh giá của 38.817 độc giả trên GoodReads.com với 32 cặp sách. Mỗi cặp sách bao gồm hai cuốn, trong đó một cuốn là tác phẩm đã từng đạt giải thưởng như là Giải thưởng Man Booker hoặc là Giải thưởng Sách quốc gia của Mỹ. Những cuốn sách còn lại trong cặp là những tác phẩm đã lọt vào danh sách cho các giải thưởng tương tự trong cùng một năm nhưng không giành được chiến thắng.

Kết quả so sánh cho thấy rằng, “Chiến thắng một giải thưởng uy tín trong thế giới văn học dường như đi kèm luôn với sự giảm mạnh trong bảng xếp hạng về chất lượng và cảm nhận của độc giả.”

Julian Barnes, tác giả đã đoạt được giải Booker năm 2011 cho tác phẩm Cảm giác của một kết thúc (The Sense of an Ending), một cuốn tiểu thuyết được đánh giá cao trên tờ New York Times, là “một câu chuyện tinh tế và đầy những suy niệm về cái chết, thất vọng và sự hối tiếc.” Doanh số bán hàng đã tăng vọt sau khi có thông báo, nhưng “một cái gì đó đáng ngạc nhiên đã xảy ra: Xếp hạng của độc giả dành cho cuốn sách tụt dần và bước vào thời kỳ suy giảm kéo dài mặc dù cuốn sách được các nhà chuyên môn đánh giá cao.” (ghi nhận của Sharkey, Khoa Kinh tế trường Đại học Chicago Booth và Kovács, Đại học Lugano). Những gì xảy ra đối với cuốn sách của Barnes đã khiến cho các nhà nghiên cứu phải đau đầu.

Tháng 1 năm 2012 là một ví dụ, đó là khoảng thời gian sau vài tháng Barnes giành chiến thắng giải thưởng Booker, một vài người đã viết nhận xét trên Goodreads rằng, đây là cuốn sách không đủ trưởng thành, rằng: “Hiếm có một cuốn sách nào khiến tôi tức giận nhưng, tôi đã thật sự tức giận khi đọc được một nửa cuốn sách này và tôi thậm chí không thể ngừng lại sự giận dữ”. Một vài tháng sau, một độc giả khác còn để lại một nhận xét như sau: “Tôi phải công nhận rằng, cuốn sách này được cái đẹp về mặt văn tự song, nó không bao quát được tất cả cuộc sống. Xin cảnh báo rằng, đây là một cuốn sách được phô trương, đánh bóng như một cuốn tiểu thuyết hay nhất.”

Sharkey và Kovács cho rằng, hiện tượng này xảy ra là bởi độc giả của cuốn sách, do sở thích cá nhân của độc giả. Điều này tăng lên một cách đáng kể sau khi một tác phẩm nào đó trở thành tác phẩm giành chiến thắng của một giải thưởng văn học. Khi một tác phẩm đoạt giải, nó “Cuốn hút được một số lượng lớn độc giả, không phải vì họ quan tâm đến nội dung bên trong cuốn sách mà là vì cuốn sách đó đã gắn liền với một giải thưởng.”

Nói một cách khác, một cuốn sách chỉ cần được đính kèm với một giải thưởng là nó đã được xếp vào một trong những tiêu chuẩn, một mức độ tối thiếu nhất, để trở thành một cuốn sách xứng đáng được đọc, được mua về. Trong khi đó, cuốn sách không giành được giải thưởng thì có những tiêu chí phân biệt xứng đáng để đọc hay không khác, chẳng hạn như là phải có các thuộc tính cơ bản phù hợp với sở thích của người đọc.

Vấn đề ở đây là, độc giả luôn cho rằng, một cuốn sách tốt, hay là cuốn sách giành được giải thưởng, tuy nhiên, khái niệm tốt, hay của mỗi người lại là “một phần của vấn đề sở thích cá nhân”. Và, sở thích của độc giả có thể không giống với cảm nhận và khẩu vị của các nhà phê bình cũng như những người đánh giá tác phẩm đoạt giải. Kết quả là, độc giả đọc sách đoạt giải thưởng có xu hướng bị thất vọng, không phải là vì cuốn sách đoạt giải thưởng là tồi, cũng không đơn giản chỉ vì họ đã có những kỳ vọng cao hơn cho cuốn sách đã giành được chiến thắng, nguyên nhân chính là vì: nhiều độc giả là người bị cuốn hút bởi chiến thắng của cuốn sách có xu hướng, có sở thích khác với loại sách đã đoạt được giải thưởng. 

Sharkey đã giành một lời khuyên cho các tác giả, đặc biệt là những tác giả có trong tay đề cử của một giải thưởng lớn, rằng: không cần phải hoảng sợ. “Những gì tôi viết ra ở đây không phải là muốn tư vấn cho các tác giả để họ thay đổi. Tôi chắc chắn rằng, phần lớn các tác giả đoạt giải đều vui mừng khi giành được một giải thưởng và tôi cũng cam đoan, cả tác giả đoạt giải lẫn các nhà xuất bản, các đại diện của họ đều khá hài lòng với sự gia tăng doanh số bán hàng mà một giải thưởng sẽ tạo ra cho một cuốn sách.”

THÁI LƯƠNG (Theo Theguardian.com)