SÔNG TAM BẠC Ở HẢI PHÒNG CÓ TỪ BAO GIỜ?

SÔNG TAM BẠC Ở HẢI PHÒNG CÓ TỪ BAO GIỜ?
.
       Con sông nhỏ nối tiếp sông Trạm Bạc, sau này gọi sông Rế là Tam Bạc xuyên (三泊川), tức sông Tam Bạc và nghĩa nôm na của nó là “sông bến ngã ba”, được tính từ làng An Dương cổ, đoạn trên cầu Quay ngày nay chừng 200 mét tới bến Phà Bính với chiều dài chừng 2 cây số. Có tài liệu ghi bến ngã ba ở đoạn trên cầu Quay có con kênh nối từ sông Tam Bạc với sông Nại (từ năm 1890 là Lạch Tray), có tài liệu ghi là bến ngã ba ở đập Tam Kỳ. Như vậy cả hai bến đó đều thuộc làng An Dương, tổng An Dương và cách nhau chừng vài trăm mét.
      Theo cách đặt tên truyền thống của ông cha ta thời phong kiến từ trước năm 1890, thì thường lấy địa danh thượng nguồn làm tên cho sông. Vì vậy bến ngã ba rất có thể là bến ở phía trên cầu Quay một đoạn là đúng. Rồi vào cuối thế kỷ XIX, người Pháp cho mở rộng kênh nối từ sông Tam Bạc ra tới sông Lạch Tray cho tàu bè qua lại và thời cách mạng thì sông Tam Bạc được tính từ sông Lạch Tray tới sông Cấm. Cuối thế kỷ XIX người Pháp cho mở rộng kênh con này thành sông, thì cũng chia đôi làng Vĩnh Niệm làm hai. Nửa thực địa bên tả ngạn sông được cắt cho làng An Dương và làng An Lạc, còn nửa bên hữu ngạn sông cắt cho làng Niệm Nghĩa và làng Vĩnh Niệm từ đó bị mất tên. Còn xã Vĩnh Niệm ở hạ lưu sông Lạch Tray, nay thuộc phường Vĩnh Niệm mới xuất hiện từ sau ngày giải phóng miền Nam (1975).

.

Sông Tam Bạc về đêm
      Sông Tam Bạc trước đây nó uốn lượn theo tự nhiên. Từ khi người Pháp quy hoạch lại nội đô Hải Phòng thì sông Tam Bạc được nắn chỉnh lại khá bắt mắt. Trong tay tôi có bản đồ hành chính nội đô thành phố Hải Phòng năm 1898 do người Pháp in, thì toàn bộ phường Hạ Lý thời nay vẫn còn là hồ nước mênh mông. Do vậy tên sông Tam Bạc có từ đầu thời Nguyễn (1802 – 1945) là chính xác. Cũng vào cuối thế kỷ XIX, chính quyền Pháp cho đào mới con kênh nhằm tách “khu phố Tây” và vùng ven đô với chiều dài gần 3 cây số, rộng 74 mét, từ ngã 3 Tam Kỳ đến cảng Hải Phòng (nay là hồ Tam Bạc và dải vườn hoa trung tâm). Vào thời điểm đó Công sứ Hải Phòng là Bonnal, người có nhiều công lao trong việc chỉ đạo thực hiện công trình thủy lợi này, nên sau khi khánh thành, kênh đào này được gọi là kênh Vành Đai (canal de ceinture) và con phố bên hữu ngạn sông mang tên Bonnal. Do vậy sau này kênh Vành Đai được gọi là kênh Bonnal, hay trường học phổ thông ở phố Bonnal (nay là Trường Trung học Phổ thông Ngô Quyền) cũng mang tên Bonnal là vậy.
       Ngoài việc tạo cảnh quan môi trường, bảo vệ “khu phố Tây” và mở mang việc vận tải thủy, thì việc lấy đất lấp nhiều ao hồ, thùng vũng… trong nội đô Hải Phòng thời ấy là việc làm rất cần thiết. Đến đầu thế kỷ XX thành phố được mở mang thêm và tới trước năm 1924, thì kênh vành đai (Canal de ceinture) được lấp lại đến hồ Tam Bạc ngày nay. Đoạn kênh bị lấp này, còn có tên gọi khác là sông Lấp. Ngoài ở Hải Phòng ra, tại Nam Định có sông Vị Hoàng cũng bị phù sa lắng đọng lấp đầy vào đầu thế kỷ XX, nên cũng có tên là sông Lấp, nên khi gọi sông Lấp, phải kèm theo tên địa phương nữa là vậy. Còn tại khu vực Tam Kỳ này, từ năm 1965 trở về trước có con phố dài gần 600 mét mang tên Tam Kỳ, bắt đầu từ ngã 4 phố Trần Nguyên Hãn tới phố Lán Bè, nay là đoạn cuối của phố Nguyễn Đức Cảnh, quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng…
THI NGỌC
.